Het is allemaal de schuld van Griekenland

>> Tuesday, August 30, 2011

Ik heb me enorm gestoord aan de houding van sommige landen bij deze crisis, dat men zei ‘we hebben schulden crisis, daar zijn we slachtoffer van geworden en we houden onze hand op’. Die schuldencrisis is veroorzaakt door de landen die te hoge schulden hebben gemaakt, die is dus niet uit het niets, zomaar uit de lucht komen vallen.

Minister de Jager kletste maar wat, in de talkshow gisteravond bij Knevel en van den Brink. Hij beweert dat de schuldencrisis is veroorzaakt door het maken van hoge schulden. Als we echter gaan kijken welke landen dat zijn, dan kan hij het alleen maar over Griekenland hebben.

Alle landen, behalve Griekenland en Italië hadden een schuld die lager was dan de voorgeschreven 60% en voldeden keurig aan de norm. Van Italië was bekend dat het hoger was maar de schuld was stabiel. Spanje, Ierland en Portugal voldeden allemaal keurig aan de norm, Spanje en Ierland deden het zelfs beter dan Nederland en Duitsland. Ik kan dus alleen maar concluderen - op grond van wat de Jager hier zegt - dat Griekenland de veroorzaker is van de schuldencrisis.

Overigens is de Jager niet de eerste die dit beweert: zijn Duitse collega is ook al betrapt op dit soort kletspraat.

Ik kan begrijpen dat sommige landen zich enorm storen aan de houding van deze minister.

Uit Eurostat haal ik de volgende gegevens:


GEO/TIME 2001 2007 2008 2009 2010
Germany 58.8 64.9 66.3 73.5 83.2
Ireland 35.5 25.0 44.4 65.6 96.2
Greece 103.7 105.4 110.7 127.1 142.8
Spain 55.5 36.1 39.8 53.3 60.1
France 56.9 63.9 67.7 78.3 81.7
Italy 108.8 103.6 106.3 116.1 119.0
Netherlands 50.7 45.3 58.2 60.8 62.7
Portugal 51.2 68.3 71.6 83.0 93.0

tabel: Government deficit/surplus, debt and associated data [gov_dd_edpt1] h/t Wouter Leenders.

Bekijk het hele gesprek:

Get Microsoft Silverlight Bekijk de video in andere formaten.

Read more...

Crowding out

>> Sunday, August 28, 2011


Als ik beweer dat in Amerika, de welvaartsstaat onder vuur ligt zal dat de lezers van dit blog niet verrassen. De bij de New Deal ingevoerde hervormingen worden door veel conservatieve ideologen nog steeds niet geaccepteerd. Tijdens de Grote Depressie en in de de decennia daarna kon conservatief Amerika dit niet veranderen: de herinnering aan die tijd was nog te vers en de beweging had alle geloofwaardigheid verloren. Maar met het verstrijken der jaren is herinnering aan de Depressie aan het vervagen.

Movement Conservatism heeft natuurlijk niet stil gezeten en na jaren van propaganda voeren tegen "Big Government" begint er steeds meer draagvlak te komen voor afbraak van de New Deal. De conservatieve wederopstanding die begon in de jaren 70 begint nu haar vruchten af te werpen. De in de jaren 30 ingevoerde werkloosheidsuitkeringen en Social Security (het equivalent van onze "AOW") en de latere uitbreidingen in de jaren 60 (Medicare, een "ziekenfonds" voor gepensioneerden boven de 65) liggen steeds meer onder vuur. Het grote begrotingstekort, note bene een gevolg van conservatief beleid, wordt gebruikt als argument om te bezuinigen op deze voorzieningen.

Over het algemeen zijn deze regelingen, met name Medicare en Social Security geliefd, ook onder conservatieve kiezers: zelfs Tea Party leden roepen: "Keep Your Goddamn Government Hands Off My Medicare!"

Het is daarom interessant eens te zien hoe de Republikeinen dit proberen te verkopen. Marco Rubio, een nieuw conservatief talent, laat dit zien in een recent gehouden speech in de Reagan Presidential Library:



Dit is van een bijzonder hoog ideologisch gehalte: de regelingen, beweert Senator Rubio, maken het volk zwakker. De regering voert taken uit die mensen zelf moeten doen. "Government crouwded out institutions in our society". Het lijkt veel op het argument dat ze gebruiken tegen het laten oplopen van overheidstekorten om wegvallende vraag op te vangen. Maar dat is een economisch argument, en hier gaat niet economie maar om meer. Het gaat hier om de "gezondheid" van het volk. Dit soort regelingen maken mensen lui, zij nemen zelf geen voorzorgsmaatregelen meer maar vertrouwen op de staat. De Staat! Big Government! Big Brother is taking over!


Het is een mix van anti-statisme, 19e eeuws "laissez fair" liberalisme en sociaal darwinisme dat deze ideologie kenmerkt. Het is hier niet zichtbaar, maar meestal gaat dit gepaard met een vorm van christelijk fundamentalisme, zoals het Dominionisme van Michele Bachmann en Rick Perry, beiden in de race om volgend jaar Obama uit te mogen dagen namens de Republikeinen.


---
Afbeelding: Muurschildering van William Groper (1939). De constructie van een dam - een van de vele werkprojecten in de jaren 30. (bron: Wikipedia)

Read more...

Marx had gelijk (deels)

>> Saturday, August 27, 2011




Karl Marx, it seems, was partly right in arguing that globalisation, financial intermediation run amok, and redistribution of income and wealth from labour to capital could lead capitalism to self-destruct (though his view that socialism would be better has proven wrong). Firms are cutting jobs because there is not enough final demand. But cutting jobs reduces labour income, increases inequality and reduces final demand.


Dit zegt Nouriel Roubini, een van de economen die al in 2006 waarschuwde voor de kredietcrisis van 2008. Hij heeft ook een oplossing: op korte termijn stimulering van de economie, herstructurering van de schulden waar nodig (hypotheken in de VS, publieke schulden in Spanje en Italië),  begrotingsdiscipline op langer termijn en strengere regulering en controle van het financiële systeem dat de crisis in 2008 heeft veroorzaakt.

Het alternatief is:

- like in the 1930s - unending stagnation, depression, currency and trade wars, capital controls, financial crisis, sovereign insolvencies, and massive social and political instability.

Gezien de voortvarendheid en daadkracht waarmee de dames en heren politici op dit moment bezig zijn met het zoeken naar een oplossing zorgen dat ze de volgende verkiezing winnen vrees ik dat we ons moeten voorbereiden op het tweede.



Read more...

Wat is het plan van Obama?

>> Friday, August 26, 2011

De rust is weer een beetje terug: Spanje heeft staatsobligaties voordeliger kunnen verkopen dan verwacht en de Amerikaanse centrale bank, de FED gaat iets doen dat de ECB niet mág doen: de economie steunen. Maar er is de afgelopen week weer veel gespeculeerd naar aanleiding de beurscrisis waarbij veel paralellen getrokken werden met de crisis van 1929. Naast de problemen in Europa is een belangrijke oorzaak van de onrust op de markten de onzekerheid over de economie in de VS. Waar blijft het langverwachte herstel? Wat is het plan van Obama? Is er wel een plan eigenlijk? De vrees is dat de economie opnieuw gaat krimpen en de debatten over het begrotingstekort hebben niet geholpen om deze vrees te doen afnemen.

Wat is het plan?
De grote vraag is waarom Obama hierover in debat is gegaan met de Republikeinen. Wie de laatste jaren deze partij heeft gevolgd weet dat hij dit debat wel moest verliezen. Het gevolg is dat men fors gaat bezuinigen terwijl nu juist een stimulering van de economie nodig is: 2.4 Biljoen dollar over de komende 10 jaar. En denk maar niet dat de Republikeinen beter zijn gaan denken over Obama: de grote tekorten zijn nu Obama’s tekorten. Bovendien zijn begrotingstekorten helemaal niet iets waar zij zich werkelijk over druk maken: volgens de rechtse ideologen van de partij zijn begrotingstekorten prima, zolang ze maar het gevolg zijn belastingverlaging en worden veroorzaakt door een Republikein. Als er echter een Democraat in het Witte Huis zit gelden andere regels.

Daarom nogmaals: waarom heeft de President zich laten verleiden om met hen in discussie te gaan als hij dit debat toch niet kan winnen? Waar is het fout gegaan, of misschien was het wel zijn bedoeling? Wat is het plan van de President eigenlijk?

De stimulus
Door het voortdurend zoeken naar compromis met de Republikeinen, het “centrisme” van Obama, komen de Democraten steeds meer in de problemen. Dat is goed te zien in het economisch beleid van deze regering. Bij haar aantreden, in 2009 dreigde de economie weg te zakken in een diepe recessie door het wegvallen van de vraag. De regering reageerde hierop met aarzelend Keynesiaans beleid: in de American Recovery and Reinvestment Act (de “stimulus”) werd 787 miljard Dollar gereserveerd om de economie te stimuleren. Ook werd de maximale uitkeringsduur voor werklozen verlengd tot 99 weken (normaal is 26 weken). Verdere verlenging wordt nu tegengehouden door de Republikeinen die sinds november vorig jaar de meerderheid hebben in het Huis van Afgevaardigden.

Niet doorpakken
Toen de Democraten nog een meerderheid hadden in het Huis en zelfs een filibuster-proof meerderheid in de Senaat aarzelde Obama echter ook. Dat wreekt zich nu: deze recessie was veel dieper dan alle vorige recessies en alleen vergelijkbaar met de Grote Depressie (die nog veel ernstiger was). 800 miljard dollar was net genoeg om de economie te stabiliseren, maar onvoldoende voor een herstart. Nu de stimulus is uitgewerkt begint de economie weer te stagneren. Het probleem is dat Obama altijd heeft beweerd dat omvang van de stimulus wel voldoende was - “precies goed” - maar dat was niet zo. De stimulus was volstrekt onvoldoende voor volledig herstel, bovendien werd een derde van het geld gebruikt voor belastingverlaging waarvan bekend is dat het minder effectief is.

Obama krijgt de schuld
Maar juist doordat Obama steeds heeft volgehouden dat de stimulus wel voldoende zou zijn om de economie op gang te helpen heeft hij hiermee zijn tegenstanders een argument gegeven: die kunnen nu zeggen “zie je wel, de stimulus werkt niet”. Het economische argument dat de stimulus onvoldoende is kan hij nu niet meer gebruiken: waarom heeft hij toen niet om meer gevraagd?
Ook maakt de President het zich zelf lastig doordat hij onvoldoende duidelijk maakt dat de problemen niet door hem maar door zijn voorganger en de nu in de oppositie zittende partij zijn veroorzaakt. Hij geeft hiermee gelegenheid voor de propaganda van de Republikeinen dat hij het is die het geld over de balk gooit: aan de stimulus die niet werkt. Republikeinen geven niets om “stimulering” en Keynes is in hun ogen een gevaarlijke socialist. Stimulering werkt alleen maar averechts beweren ze. De regering zit het bedrijfsleven in de weg met haar regels en de hoge belastingdruk.

Obama’s plan
Doordat de Democraten geen meerderheid meer hebben kunnen ze niet veel meer doen. Een nieuwe stimulus zit er niet meer in. Maar nog steeds blijft de president volhouden dat dat niet nodig nodig is. Obama’s reactie is ongeveer: "Wij zijn wel zuinig en passen goed op het huishoudboekje van de staat, daardoor zal het economisch ook beter gaan":

If you care about making investments in our kids, and making investments in our infrastructure, and making investments in basic research, then you should want our fiscal house in order so that every time we propose a new initiative, somebody doesn’t just throw up their hands and say “more big spending, more government.”

It would be very helpful for us to be able to say to the American people: “Our fiscal house is in order. So, now the question is, what should we be doing to win the future, and make ourselves more competitive, and create more jobs, and what aspects of what government’s doing are a waste, and we should eliminate.” And that’s the kind of debate that I’d like to have.

Zijn grootste zorg lijkt te zijn dat hij beschuldigd kan worden van 'big government'. Dat is begrijpelijk maar verkeerde tactiek: het levert geen banen op, bovendien lijkt hij het argument serieus te nemen.

Te weinig en niet overtuigend
Maar is dat voldoende? Het is in de eerste plaats een zwakke verdediging want hij is heel defensief. Waarom moet hij zich tegen die beschuldiging verdedigen als de schulden niet zijn veroorzaakt door de Democraten? Onder de vorig Democratische President was er een overschot op de begroting en als men de afgelopen 10 jaar dit beleid had voortgezet waren de schulden nu misschien wel afbetaald geweest. Maar helaas, het heeft niet zo mogen zijn: de kiezers vonden het belangrijk dat er een moreel hoogstaande conservatieve President in het Witte Huis moest zitten. Wat wil Obama eigenlijk verdedigen? Waarom legt hij dat niet uit?

In de tweede plaats is het onverstandig beleid: op dit moment bezuinigen is het domste wat je kan doen: de economie groeit nauwelijks, mensen hebben geen geld, de huizenmarkt wil maar niet opkrabbelen en nu zijn er ook nog eens grote problemen in Europa. Het gevolg is dat afgelopen maand de werkloosheid weer verder stijgt.

Economen waarschuwen dat het beetje herstel dat er nu is kan omslaan in een nieuwe recessie. Door de achterblijvende vraag worden geen nieuwe banen gecreëerd en ook op beurs heeft de handel alle vertrouwen verloren. Dat is waar de beurzen werkelijk bang voor zijn.


Nog niet alles is verloren...
Er zijn mogelijkheden voor Obama om terug te vechten, ook met de vijandige Tea Party meerderheid in het Huis van Afgevaardigden. Essentieel is er dat hij dat de economie weer gaat aantrekken. Dat lukt niet zolang hij de hoogste prioriteit geeft aan de oplossing van het begrotingstekort. Dat valt misschien wel goed bij de politieke insiders in Washington maar niet bij de mensen in het land – de “echte Amerikaan”, die maakt zich zorgen om zijn baan en om zijn huis dat minder waard is geworden dan de hypotheek. Extra geld uitgeven voor stimulering van de economie is politiek niet meer haalbaar (zie Tea Party hierboven) maar wat hij wel zou kunnen doen is het aanpakken van de problemen op de huizenmarkt. Banken weigeren nu om mee te werken aan herstructurering van hypotheekschulden en een eerder programma om dat aan te pakken (de Home Affordable Modification Program of HAMP) was een regelrechte mislukking. Met een goed programma zijn niet alleen huizenbezitters geholpen, maar het zal ook helpen om de economie weer op gang te brengen: als mensen minder hoeven af te lossen aan de bank, kunnen ze weer meer geld uitgeven. Dat Wall Street dit niet leuk zal vinden is te voorzien, maar zijn “vrienden” daar keren zich toch al van hem af.

Naast verkeerde prioriteiten moet Obama beseffen dat Democraten niets te winnen roepen om hervorming van de Social Security (“AOW”) en Medicare (“Ziekenfonds voor ouderen”). De Democraten zijn van oudsher de partij die de kiezer vertrouwt als het gaat om deze zaken – net als Nederland zoals de PvdA dat met schade en schande heeft moeten leren. Helaas heeft Obama al geroepen dat “alles op de onderhandelingstafel ligt”.

... maar wel bijna
Obama doet de ene na de andere concessie aan de Republikeinen en zijn eigen kiezers kunnen het niet meer volgen. De Republikeinen geven in werkelijkheid helemaal niets om het begrotingstekort terwijl de kiezers weglopen. Maar daar is het Republikeinen om te doen: waarom zouden ze Obama helpen door maatregelen te steunen die de economie er bovenop helpen? Deze strategie hebben ze van begin af aan aangekondigd, en Obama is met open ogen in de val gelopen, ik kan het niet anders zien.

De kiezers willen wel: We want to give the president every opportunity zoals Afgevaardigde Maxime Waters zegt. Maar zelfs zijn meest trouwe kiezers, zwarte Amerikanen, verliezen hun geduld in de eerste zwarte President:


Update 27/8: Er is 30 miljard dollar over van de 45.6 miljard die dollar gereserveerd was om huisbezitters te helpen. Het laat zien hoe weinig voortvarend dit probleem wordt aan gepakt. Het Congres moet beslissen wat er met het geld gaat gebeuren waardoor het vrijwel zeker is dat het gebruikt zal worden om het begrotingstekort te verminderen.

Read more...

De Predikers van de Laatste Dagen van het Kapitalisme

>> Wednesday, August 24, 2011

Ik weet niet waar ik moet beginnen, er staat zoveel onzin in dit verhaal van Marcel Bullinga in de Volkskrant: We zijn niet zielig, we zijn verwend. Het is overigens ook niet het eerste, ook in Die Zeit en de NRC heb ik artikelen van dit kaliber aangetroffen en besproken. Het zijn stukken waarin het einde van het kapitalisme wordt aangekondigd: nu komt de rekening voor de schulden die we gemaakt hebben en worden we gestraft voor onze zonden. We zijn verwend en gedoemd is het thema. Ik vermoed dat ik er veel gemist heb want het is een teken van deze tijd.

Dit is een begrijpelijke reactie: iedereen die een beetje het nieuws volgt weet dat het niet goed zit met de economie. Het ligt dan voor de hand – zeker in onze met calvinistisch cultuur – om te concluderen dat we ons door de duivel hebben laten verlaten verleiden de brede weg, niet de smalle weg, te volgen. Wij hebben ons rijk gevoeld, maar het was “makkelijk” of zelfs “gratis geld” dat we uitgaven. En dan zijn er de eenvoudige levenswijsheden als “leven op de pof is niet goed”. In de Volkskrant schrijft Bullinga dat een “geld rondstrooiende Europese Unie” het probleem is:

Welvaart zonder werk en zakendoen zonder moraliteit zullen ons op termijn vernietigen, zei Mahatma Gandhi. Nou, dat is precies wat er gebeurt. De hele wereld heeft zich er de afgelopen dertig jaar aan bezondigd, en nu betalen we de rekening. Vindt u het gek?
Je kan je afvragen waarom wij dat nu pas constateren. Die Euro is er nu toch al minsten 10 jaar, en waarom vinden we het nu pas gek? Omdat het nu mis gaat? En waarom hoor ik nu pas de klacht over zakendoen zonder moraliteit? Al sinds de jaren 80 wordt ons verteld dat dat juist goed is want dat is de onzichtbare hand van Adam Smith die zijn welvaart brengend werk doet. De bakker bakt geen brood voor U uit medelijden voor uw honger, maar omdat hij geld aan U kan verdienen. Dat is toch de moraal van Greed Is Good, of heb ik dat altijd verkeerd begrepen?



Die linkse betweters in de jaren 60, met hun idealen, die streefden naar een betere wereld hadden het bij het verkeerde eind. Nee, van moraliserende wereldverbeteraars hadden we genoeg, er moest brood op de plank komen, geen praatjes! Margaret Thatcher en Ronald Reagan lieten ons zien hoe het moest:
there is no such thing as society
en
government is not the solution to our problem; government is the problem


De amorele markt, waarin iedereen zijn eigen boontjes dopt was de oplossing. Alles komt vanzelf goed zolang de regering maar niet te veel regeltjes maakt en zich niet te veel bemoeit met de markt. Die moet “vrij” zijn om goed te functioneren.

Maar in 2008 kwam de hele zaak met donderend geraas naar beneden: al die vrijheid en greed hebben dat niet kunnen verhinderen. Nog steeds staan we in de stofwolken van de klap. Door de schok zijn barsten in de Euro zichtbaar geworden en geen politicus die ze lijmen kan. Nu komen de profeten ons vertellen dat het vroeger – voordat Thatcher en Reagan ons de blijde marktbootschap kwamen brengen – helemaal niet zo slecht was.  Nu moeten we weer terug naar vroeger, naar – het staat er echt - naar grootmoederstijd:
Het is de hoogste tijd om op onze schreden terug te keren. Einstein had gelijk: oplossingen moet je zoeken buiten het systeem dat de problemen heeft veroorzaakt. Dus niet nog meer schulden maken. Nee, terug naar de jaren vijftig!

We moeten weer echt geld gaan gebruiken, geld dat gebaseerd is op werk en niet op speculatie. Gebruik oude vormen van 'lokaal geld', zoals de Nederlandse gulden of de Engelse Totnes pound. Dat is een stimulans voor de lokale economie en bant speculatie.

Grootmoederstijd

Grootmoeder betaalde gewoon haar rekeningen en maakte het huishoudboekje kloppend. Zet de tering naar de nering. Geef niet meer uit dan je hebt, en leen met mate om te investeren. Terug naar grootmoeders tijd. Sparen! Een beproefd recept uit voorgaande eeuwen.
"Tering naar de nering" en kloppende huishoudboekjes zullen ons redden. Waar waren deze profeten toen de schulden gemaakt werden?

Ik heb in mijn vorige blog een aantal van deze “waarheden” geprobeerd te weerleggen. Heel kort: het is niet waar dat alle schulden het zelfde zijn, en dat schulden maken - “op de pof leven” - altijd slecht is. Huishoudboekjes zijn prima voor gezinnen, maar ook verstandige gezinnen maken schulden als ze bijvoorbeeld een huis kopen. Hoe goed ze ook hun best doen om af te betalen: als het huis "onder water komt te staan" verdrinken ze toch, hoe onschuldig ze ook zijn.

Ook wordt tegenwoordig wel erg makkelijk gedaan over de problemen van de Griekland, Portugal, Ierland en de Spanje, maar zijn we vergeten dat daar ook mensen wonen? Mensen zoals u en ik die ook niets aan die problemen kunnen doen? Waarom is niet eerder gewaarschuwd? Waardoor zijn die problemen eigenlijk ontstaan? Er zijn genoeg vragen maar daarop krijgen we geen antwoord, alleen maar volkswijsheden en moraliserend gepreek over de slechtheid “leven op de pof”? Het kost de Predikers van de Laatste Dagen van het Kapitalisme daarentegen niet veel moeite om (karakter) fouten aan te wijzen bij hele volken en culturen. Waar we vroeger niet mochten moraliseren wordt nu gemoraliseerd alsof het een lust is, zonder ook maar enige kennis van zaken, laat staan een echte oplossing. Ga zelf naar grootmoeder denk ik, als ik er weer een lees, zij is vast blij als U weer eens op bezoek komt en ze zal uw oplossingen prijzen.

Read more...

De metafysica van de schuld

>> Monday, August 8, 2011

Het is zomer dus de journalisten van de NRC, in ieder geval die van de redactie economie, zijn met vakantie. Dit weekend heeft de krant een artikel overgenomen van Die Zeit, geschreven door Marc Brost en Bernd Ulrich, over de huidige economische problemen (*). Het is een bombastisch stuk over de “schuldencrisis” dat pretendeert Links een les te lezen over hoe het moet omgaan met schulden. Volgens mij trekken ze echter de verkeerde les.

Alleen het begin al:
Wie bij het thema ‘schulden’ denkt dat het louter om geld gaat, is naïef. In werkelijkheid gaat het om gevoel, macht, angst en eer. Met een beetje overdrijving zou je zelfs kunnen zeggen: schulden zijn de wiskundige uitdrukking van een metafysisch probleem. Het is, kortom, bittere ernst.

Zeker, het is bittere ernst, maar niet om de redenen die worden genoemd, want gaat het niet altijd in de politiek om gevoel, macht, angst en eer? En sinds wanneer zijn schulden een wiskundige uitdrukking van een metafysisch probleem? Voor metafysische kwesties kunt u beter bij een priester of filosoof te rade gaan. Mogelijk zijn onze economische problemen een symptoom van een onderliggende cultureel trend, maar dan niet op de manier waarop Brost en Ulrich dit analyseren.

Wie heeft de schuld?
Volgens Brost en Ulrich is er een reden dat schulden op dit moment zowel in Europa als in de VS opspelen:

Het is bepaald geen toeval dat de afgelopen weken zowel Europa als de Verenigde Staten slechts ternauwernood wisten te ontsnappen aan de schuldenval die zij voor zichzelf hadden opgesteld. President Obama mag dan in zijn strijd met het Congres een beetje tijd hebben gewonnen, de schulden van Amerika zullen verder stijgen – ondanks de overeengekomen, gigantische bezuinigingen. In Europa mogen de regeringsleiders dan met een ultieme krachtsinspanning tot een tweede steunpakket voor Griekenland hebben besloten, de financiële markten gokken al weer op de volgende ronde. Alle hiermee samenhangende zorgen hebben de goudprijs doen stijgen tot een absolute recordhoogte.

Dat er gelijktijdig problemen zijn met schulden in Europa en de Verenigde Staten is inderdaad geen toeval. Even ter herinnering: in 2008 is er een grote financiële crisis geweest. In de jaren die daaraan voorafgingen hebben de autoriteiten een gigantisch en ongereguleerd schaduwbanksysteem laten ontstaan waarin voor vele biljoenen dollars werd omgezet. Dit schaduwbanksysteem was groter dan het reguliere banksysteem en het is ingestort door een klassieke bank run zoals we die kennen uit de 19e en begin 20e eeuw toen het banksysteem nog niet gereguleerd werd, althans niet in de VS.
De illustratie bij dit artikel is een afbeelding van zo’n paniek, die plaatsvond in 1893. Het gevolg van de paniek van 2008 was een mondiale recessie. Tijdens recessies maakt de staat schulden omdat er minder geld binnenkomt van belastingen en meer wordt uitgeven aan uitkeringen. Ook heeft het redden van belangrijke systeembanken – to big to fail banken– veel geld gekost. Het is dus geen toeval dat er gelijktijdig een schuldencrisis in de VS en Europa is ontstaan, maar de problemen van beide continenten lijken alleen maar op elkaar en hebben in beide gevallen in wezen niets te maken met aflossingsproblemen. Dit behoeft wat uitleg vrees ik.

Europa
In Europa heeft de recessie geleid tot een crisis van de Euro die vroeg of laat toch moest komen, de kredietcrisis was alleen maar de trigger. De schuldenproblemen die een aantal landen nu ondervinden zijn het gevolg van het feit ze deel uitmaken van de muntunie. De oorzaak van de problemen verschilt van land tot land. In Spanje en Ierland is dat het instorten van de op hol geslagen huizenmarkt, in Italië de hoge staatsschuld, in Griekenland corruptie en in Portugal achterstallig onderhoud. Het zijn vervelende problemen maar ook weer niet uniek. Toch lukt het deze keer niet om ze onder controle te krijgen. In het verleden konden de landen hun munt devalueren en lenen van de eigen Centrale Bank, maar door de muntunie hebben ze geen Centrale Bank meer en moeten ze Euro’s lenen op de internationale financiële markt. Dit heeft een aantal nadelige gevolgen die elkaar versterken. Omdat er economische problemen zijn gaat de rente omhoog, maar omdat de rente omhoog gaat, wordt het aflossen van de schulden nog moeilijker, waardoor meer bezuinigd moet worden wat slecht is voor de economie. Het gevolg is een negatieve spiraal. Kapitaal vlucht het land uit en de markt speculeert op faillissement van het land (iets dat vroeger ondenkbaar zou zijn). Voeg daar nog aan toe het kortzichtige, penny wise pound foolish beleid van de ECB, Duitsland en niet te vergeten Nederland, en je hebt een onoplosbare schuldencrisis.

Het schuldenprobleem in Europa is dus eigenlijk geen schulden crisis maar een systeemcrisis die het gevolg is van de manier waarop de monetaire unie is opgezet: inherent instabiel.

De Verenigde Staten
Marc Brost en Bernd Ulrich beweren dat het geen links of rechts beleid is, dat de schulden heeft doen oplopen. Maar dat is in het geval van de Verenigde Staten niet juist: daar zijn de schulden het gevolg van roekeloze oorlogen en grote defensie budgetten die daarvoor nodig zijn en onverantwoorde belastingverlagingen, van de rechtse regering van George W. Bush die tot 2008 in het Witte Huis zat. Ook de tekorten die zijn ontstaan onder Obama zijn een direct gevolg van beleid van de regering Bush. Als gevolg daarvan zijn schulden hoog opgelopen, ongeveer 95% van het BNP, maar ze zijn in het verleden wel eens hoger geweest (WOII: 120% BNP). Er is echter geen reden om aan te nemen dat de schulden niet afbetaald kunnen worden. Dat er een crisissfeer is ontstaan heeft een politieke oorzaak: aarzelend beleid van de Democraten als het gaat om het aanpakken van de economie die nu 3 jaar na de crisis nog steeds niet wil groeien. Door politiek onhandig manoeuvreren hebben ze zich kwetsbaar gemaakt voor afpersing. De Republikeinen zijn uit zijn op maar een ding: Obama ten val brengen, zelfs als ze daarmee de (wereld) economie in gevaar brengen. De bezuinigingen die nu door hen worden afgedwongen zijn onverantwoord omdat de economische groei hierdoor wordt afgezwakt.

Ook in de Verenigde Staten is dus geen sprake van een schulden crisis. Het is een politieke crisis waarbij de staatsschuld als wapen wordt gebruikt.

Onnodig somberen
Brost en Bernd hebben hun eigen verklaring voor het schuldenprobleem: zij koppelen het aan de Westerse mentaliteit:

[De] oorzaak [van het schuldprobleem] is eenvoudigweg de volgende. Sinds twee decennia bevindt het Westen zich relatief op de terugweg. Het automatisme van steeds meer rijkdom bij steeds minder of in elk geval niet méér arbeid is doorbroken. Daarvoor zijn vele oorzaken aan te wijzen. Hier hoeven slechts de opmars van de opkomende landen, de oorlog tegen de terreur en de door de ecologie getrokken grenzen te worden genoemd.

Beslissend is dat het hele Westen met deze nieuwe situatie niet uit de voeten kan, noch politiek, noch cultureel, noch individueel. Onze kinderen – zo veel weten wij wel al – zal het slechts beter vergaan als ze harder werken dan wij. Of we dat echt voor hen moeten willen, weten we dan weer niet. Daarmee is de grote deal van het westerse model definitief verleden tijd. Het inzetten op groei was zo ongeveer de minimumconsensus van westerse samenlevingen. Het vooruitzicht van voortdurende groei stelde ons gerust en slaagde wonderwel erin om grote sociale conflicten – wie krijgt welk deel van de koek? – niet eens aan de oppervlakte te laten komen. Groei betekende immers dat iedereen steeds meer kon krijgen. Des te beangstigender is het als deze groei uitblijft.

Daarom heeft het Westen deze werkelijkheid verdrongen en zichzelf een welstand voorgespiegeld die niet meer bestaat. Daarvan zijn die schulden het gevolg. Zij zijn het verdrongene. [sic] Dat keert steeds vaker en steeds heftiger terug.

In het verleden konden Westerse regeringen zich uit de problemen redden door economische groei maar dat is onder andere door ecologische grenzen niet meer mogelijk, zo stellen zij dus.

Dit is een onnodig sombere visie. In de eerste plaats hebben de schulden niets te maken met het niet groeien van de economie zoals ik hiervoor al heb laten zien. Maar zij hanteren een veel te enge definitie van economische groei: een economie groeit niet alleen door meer schoorstenen te laten roken maar ook door meer dienstverlening en door het toepassing van nieuwe technologie. Wie had 30 jaar geleden gedacht dat nu iedereen met iedereen in de wereld kan communiceren via internet? Groei kan zelfs goed zijn voor het milieu: de dreigende klimaatverwarming maakt het noodzakelijk om te schakelen naar duurzame en milieuvriendelijke (CO2 neutrale) energie bronnen. Hiervoor is onderzoek nodig en moet nieuwe techniek ontwikkeld worden. Ook dat is groei die werkgelegenheid oplevert. Brost en Bernd zitten onnodig te somberen.

Schulden vernietigen de staat
Ik kan me grotendeels vinden in wat Brost en Ulrich beweren over de noodzaak van het maken van schulden, al zijn ze wel wat zuinig.

Wereldwijd gaven landen meer dan 15 biljoen dollar uit om de crisis te bestrijden. Nooit eerder werd in zo’n korte tijd zo veel geld uitgegeven. Nooit eerder werden zo snel zo veel nieuwe schulden gemaakt.

Daarbij komt dat het idee van deficit spending – het uitgeven van geld dat je feitelijk niet hebt – in deze situatie bij hoge uitzondering het juiste was.

Volgens Brost en Ulrich zijn er de aantal redenen waarom schulden maken niet meer kan: de schuld is al te hoog, de rente en aflossings lasten worden te hoog, schulden belasten toekomstige generatien en de staat kan niet meer terecht bij haar huisbank en het is een vernedering van de politiek.


[E]en land dat vandaag de dag schulden maakt, kan zich niet wenden tot zijn huisbank en worden geconfronteerd met een serieuze en bij twijfel staatsondersteunende gelovige. Nee, zo’n land moet zijn hand in de muil van de leeuw steken en zich uitleveren aan kredietbeoordelaars, beurzen en hedgefondsen (en aan de Chinezen, maar dat maakt het er niet beter op). Schulden ondermijnen de staat. Ze maken van politici de loopjongens van de banken en de noodhulpverleners van de markten. Ze vernederen politiek en democratie.

Maar dit is precies het probleem dat ik hierboven heb geschetst voor de “schuldencrisis” in Europa: landen kunnen niet meer lenen bij hun “huisbankier”, ofwel de centrale bank. Dit is dus een probleem dat wij over onszelf hebben afgeroepen: door de muntunie hebben landen geen eigen centrale bank meer en zijn aangewezen op de markt – met alle gevolgen van dien. We lezen het dagelijks in de krant: Griekenland, Spanje en nu Italië zijn overgeleverd aan de goodwill van de markt en Angela Merkel, oh en niet te vergeten, de daadkracht van de onze Jan Kees de Jager.

Brost en Ulrich gaan er blijkbaar van uit dat de muntunie, zoals die nu werkt, blijvend is. Dan heb ik nieuws: dat gaat niet gebeuren. De Eurolanden worden vroeg of laat uit elkaar gespeeld door de markt – dat zien we op dit moment al. Er kunnen dus maar twee dingen gebeuren: of de unie valt elkaar en Nederland wordt gewoon de 17e Deelstaat van Duitsland of de Unie wordt hervormt en de ECB gaat doen wat alle Centrale banken doen: schuldpapier van de landen opkopen. Dat laatste gebeurt nu al.

Schulden ondermijnen de staat niet, wel een te veel aan schulden. Iedereen die een eigen huis koopt doet aan deficit spending en een ondernemer heeft vreemd vermogen in zijn bedrijf zitten, dat heet investeren. Een ander aspect van schulden is dat de schuldeisers niet alleen maar “slechteriken” - speculanten en Chinezen - zijn, maar ook pensioenfondsen en beleggingsbedrijven die de rente die er mee wordt verdiend weer gewoon uitgeven. Het geld verdwijnt dus niet uit de economie (en zelfs de Chinezen beleggen het in het Westen).

Op dit moment is de rente historisch laag (en zou nog lager kunnen zijn). Door geld te lenen kan de staat, nee moet de staat, er voor zorgen dat de economie weer gaat groeien (les één van Keynes). Dit is een investering in groei die zal leiden tot meer banen. Dit is nodig omdat door de recessie een groot deel van de bevolking geen werk heeft ( Spanje 20%, Ierland 14%, Griekenland 15%) en onbenutte capaciteit blijft liggen. Als de economie weer groeit en de motor weer werkt is het veel makkelijker om de schulden af te lossen (les twee van Keynes) dan nu, zonder groei.

Het fundamentele probleem waar onze economie op dit moment door wordt geplaagd is geen diep cultureel probleem maar het verleren van de kennis die is opgedaan na de Grote Depressie. Na WOII heeft economisch beleid dat was gebaseerd op Keynes grote welvaart en groei gebracht, waarom zou dat nu niet meer kunnen? Onheil afroepen over “de metafysica van schulden” helpt ons niets verder, integendeel.

----
(*) Alleen in de papieren versie of digitaal tegen betaling; niet in het Nederlands maar wel in het Duits te lezen op Zeit Online (via Sargasso). Ik zal wat uitvoeriger citeren omdat het stuk moeilijk toegankelijk is.
----
Illustraties: (1) cc Koekebakker, (2) Poster for the "War of Wealth" by Charles Turner Dazey, a play that opened February 10, 1895. Bron.

Read more...

De luiken dicht doen

>> Sunday, August 7, 2011

Kijk ook naar Nederland, dat zo afhankelijk is van een grotere Europese eenheid, dat zo gericht is op het buitenland. Je kunt de luiken niet dichtdoen. Europa is fantastisch, daar hebben we voor gevochten en nu moeten we even met elkaar de tanden op elkaar houden.

(Neelie Kroes, NRC 6 aug 2011, papieren versie, geen link)

Dat heeft de regering wel gedaan, letterlijk en figuurlijk zijn de luiken dicht. Nederland is een van de twee landen die uitbreiding van steun aan het noodfonds tegenhoudt. In de zelfde krant staat ook een kort stukje met de titel “Politiek Den Haag ademt grote rust”. Elders in Europa zijn regeringsleiders druk in overleg hoe te reageren op de crisis van afgelopen week maar in Nederland is het team “daadkracht” met vakantie. De Premier en de Vice Premier vonden het niet nodig om de vakantie zodanig te plannen dat een van beide aanwezig is om het land te regeren, daar hebben ze ambtenaren voor.

(Ook verschenen op GC als Quote van de Dag)

Read more...

Het grote bezuinigen

>> Thursday, August 4, 2011

Eindelijk, het is dan toch gelukt: Obama heeft een deal met de Republikeinen. Wat er de afgelopen weken, en vooral het afgelopen weekend is gebeurd is was een bizarre vertoning, en links en progressief Amerika vraagt zich wanhopig af hoe dit heeft kunnen gebeuren, en vooral wat de gevolgen zullen zijn.

De overeenkomst
Nu het “schuldplafond” is verhoogd kan de Amerikaanse overheid, weer geld lenen en kan voorkomen worden dat de Amerikaanse staat haar rekeningen niet kan betalen, iets dat in haar 235 jarig bestaan nog niet was voorgekomen. De politiek van afpersing heeft gewerkt: door te dreigen met economische rampspoed hebben de Democraten zowat alle hun eisen moeten inslikken. Tegenover elke dollar waarmee de kredietlimiet is verhoogd moet een dollar bezuinigd worden. Dat betekent dat er, uitgesmeerd over een periode van 10 jaar 2400 miljard dollar zal moeten worden bezuinigd. Er is al overeenstemming over de eerste 1000 miljard, die worden bezuinigen op de begroting(*). Een commissie samengesteld uit leden van beide partijen gaat nu een plan maken om het resterende bedrag in te vullen. Rond Thanksgiving dit jaar moet men er uit zijn. De partijen hebben zichzelf gedwongen om er uit te komen want als dat niet lukt dan worden automatische bezuinigingen doorgevoerd die in werking treden in 2013.

Het is dus het vertrouwde beeld dat we de laatste jaren vaker gezien hebben: de rechtervleugel van de Republikeinse partij krijgt haar zin: harde bezuinigingen op overheidsuitgaven en geen belastingverhoging en de linkervleugel van de Democratische partij, de Professional Left krijgt niets, en zij moet vooral niet zo negatief zijn over Obama.

De tegenvaller
Het was allemaal geen verheffende vertoning maar als een ding nu wel duidelijk is dan is het dat Obama niet de geschiedenis in zal gaan als een grote hervormer. Die mogelijkheid heeft hij gehad in de eerste twee jaar van zijn regering, en vooral direct na zijn aantreden toen de kredietcrisis nog vers in het geheugen lag. Achteraf kunnen we constateren dat hij die tijd gebruikt heeft om het stelsel van ziektekostenverzekering te hervormen maar daardoor te weinig heeft gedaan aan de oorzaak van de crisis door Wall Street niet beter te reguleren. Maar de grootste fout die hij heeft gemaakt was dat hij te weinig heeft gedaan om de economie te stimuleren.
De meningen lopen uiteen over wat nou precies het probleem is: is hij een zwakke en zelfs wat naïeve president of was dit wat hij eigenlijk wilde? Maar eigenlijk maakt het weinig uit: waar het om gaat is het resultaat van het beleid dat hij voert.

Schulden
Officieel is de recessie die het gevolg was van de kredietcrisis nu ruim 2 jaar geleden beëindigd. Maar de meeste mensen merken er nog niets van. Niet in Amerika maar ook niet in Europa. Het politieke gevecht dat zich de afgelopen weken afspeelde over de verhoging van het kredietplafond ging slechts over schulden. Dat heeft wel met economie te maken maar het doet niets aan de oorzaak van de problemen, integendeel het maakt de problemen alleen maar erger. Bezuinigen is de slechtste manier om een recessie te bestrijden, maar om de een of andere manier, ik heb er al vaker over geschreven, is dat de laatste jaren het antwoord van de politiek. Als reden hiervoor wordt vaak gegeven dat bezuinigingen nodig zijn om het vertrouwen te winnen van beleggers en ondernemers maar wie het nieuws volgt weet beter. Kijk bijvoorbeeld eens naar dit item dat de dag na het akkoord tussen de Republikeinen en Democraten (3 aug 2011) in het journaal werd uitgezonden:


In dit korte fragment is te zien hoe onzinnig het huidige beleid is. De Italianen laten hun beste dekhengst van stal Premier Berlusconi aan het woord om te vertellen dat de regering van Italië heel stabiel is, en dat ze in staat is om pijnlijke maatregelen te nemen. Kijk eens handelaren, hoe goed wij zijn: wij bezuinigen x miljard Euro. Maar in het zelfde journaal-item zien we wat de handel werkelijk denkt: het huidige beleid van Westerse regeringen leidt niet tot groei maar op zijn best tot stagnatie. Dit is nota bene één dag na de beslissing om $2400 Miljard dollar te bezuinigen in de komen 10 jaar. Verkrappend macro-economisch beleid, om Nico Klene’s eufemisme voor bezuinigen nog maar eens te gebruiken, terwijl we juist verruimend macro-economisch beleid nodig hebben.

De gevolgen
De gevolgen van de bezuinigingen in Amerika en Europa voor de economie zijn desastreus: door het krimpen van de overheid zal de werkeloosheid verder toenemen. Uitkeringen zullen worden gekort en lasten van gewone mensen worden verzwaard, zoals in Nederland bijvoorbeeld door te korten op huur- en zorgsubsidie. Hier in Nederland valt het op dit moment nog allemaal reuze mee, maar elders in Europa begint de crisis echt te bijten. Werkloosheidspercentages van 15% (Griekenland), 20% (Spanje), 14% (Ierland) en 9.2% (USA) veroorzaken politieke onrust en werken in het voordeel van extreem rechtse populisten. Ook in Amerika zijn het voor al de Tea Party activisten die baat zullen hebben bij de genomen maatregelen omdat de economie verder zal inzakken. Het Grote Bezuinigen is nu echt begonnen. Na Europa is nu ook de Verenigde Staten aan de beurt.

Want waar gaat het om? Voor de meeste mensen is het het belangrijkste dat het economisch weer beter gaat en dat er weer meer werkgelegenheid komt. Het is nu 3 jaar geleden dat de economie een klap kreeg door de kredietcrisis en behalve op de beurzen en op de internationale kapitaalmarkt gaat het economisch nog steeds slecht. Wall Street groeit en bloeit als voor de crisis maar de gewone burger voelt zich in de steek gelaten. Het is de voedingsbodem van Tea Party en populistisch rechts in Europa. En, oh ja die verkiezingen in 2012 gaan nog spannend worden.

---
(*) De Amerikanen hebben het over discretionary spending, ik vertaal dat hier met begroting. Eigenlijk: de budgetteerbare uitgaven. Het andere soort uitgaven waarop wordt bezuinigd zijn de entitlements, wat ik hier vertaal met uitkeringen, zoals werkloosheidsuitkeringen. Social Security, de Amerikaanse versie van onze AOW, valt daar strikt genomen niet onder omdat dat een verzekering is: werknemers dragen hiervoor een premie af, al gaan er ook stemmen op om daarop te bezuinigen. Meer details bij TPM en Jared Bernstein. Zie de bijvoorbeeld de NRC voor een Nederlandstalige samenvatting.

Read more...

About This Blog

  © Blogger templates Sunset by Ourblogtemplates.com 2008

Back to TOP