Kan Duitsland de euro verlaten?

>> Saturday, September 21, 2013

Is het mogelijk dat de Duitsland de eurozone verlaat? Dat onderzocht Ewald Engelen in de derde Tegenlicht van dit seizoen. Hij bracht een interessante analyse van de problemen van de euro, maar vergat de belangrijkste vraag: als Duitsland uit de euro wil treden, hoe moet zij dat dan doen?

Volgens heel veel deskundigen, waarvan er ook enkele in Tegenlicht werden geïnterviewd, wordt de eurocrisis door verschil in competitiviteit tussen landen veroorzaakt. Daarom moet de eurozone opgebroken worden zodat landen met lage competitiviteit zich weer kunnen herstellen. Doen we dat niet dan zullen de spanningen nog verder oplopen. Ewald Engelen legde op karakteristieke wijze, die ik goed van hem ken, uit dat de euro een ‘maakbaarheidsproject is met utopische trekken die leidt tot grandioze mislukkingen’. Hij liet overtuigend zien dat het beter zou zijn als er geen euro was. En hij heeft gelijk, daar wil ik niets aan af doen.

Maar dat is onvoldoende. We hebben de euro namelijk wel. Het probleem dat ik heb met deze documentaire is dat niet werd verteld hoe we er van af moeten komen. Want dat heb ik nog nergens gehoord: hoe doe je dat in de praktijk, een muntunie opbreken?

Geen blauwdruk

De enige manier waarop ik mij dit kan voorstellen is dat Angela Merkel (regeringsleider), Wolfgang Schäuble (minister van financiën), Jens Weidmann (directeur van de Duitse centrale bank) en een paar hoge Duitse ambtenaren dit in het diepste geheim, in zo kort mogelijk tijd, voorbereiden om het in één weekend uit te voeren.

Uittreden uit de euro is iets heel anders dan invoeren van de euro. Aan de invoering kun je jarenlang werken. Maar splitsing moet in één weekend uitgevoerd worden omdat alle kapitaalverkeer in heel de eurozone stil gezet moet worden. Je kan niet zomaar een datum prikken en zeggen dat er vanaf die dag in een deel van de eurolanden de euro wordt vervangen door een nieuwe munt: iedereen zal dan proberen zijn geld op een Duitse bank te zetten. Alle banken moet daarom op die (onaangekondigde dag) hun websites op zwart zetten zodat niemand zijn geld kan verplaatsen. Giromaten gaan dicht. Oefenen is niet mogelijk want alles moet de eerste keer goed gaan.

Nog een keer, om te benadrukken hoe heftig dit is: een heel (lang) weekend is er geen geld in Europa. Ziet u het voor zich? Het enige geld dat u heeft is de cash die u in huis heeft. En dan is het nog maar de vraag wie dat accepteert. De economie komt tot stilstand als een hart dat moet stoppen met kloppen tijdens open hartchirurgie.

Waardedaling

Een ander probleem is dat uitgezocht moet worden wiens geld en welke contracten in euro’s en welke in de nieuwe (Duitse) euro worden uitbetaald. Het verschil tussen de oude en nieuwe euro kan erg groot zijn. Deskundigen die Tegenlicht interviewde hadden het over een waardedaling van euro ten opzicht van de nieuwe munt van een factor drie. Het maakt nogal wat uit of je salaris dan in oude of nieuwe euro’s wordt betaald en of op je bankrekening rekening oude of nieuwe euro’s staan. En dit geldt voor alle contracten in heel de eurozone. Veel van deze contracten zullen over de grenzen van het breukvlak lopen.

Ondanks de enorme implicaties en het grote risico zal deze operatie door een heel klein comité van (alleen Duitse) bestuurders en ambtenaren voorbereid moeten worden. Hoe minder mensen er van weten en hoe korter de voorbereidingstijd, hoe beter lekken voorkomen kunnen worden. Als toch voortijdig bekend wordt dat Duitsland uittreedt, is de chaos en paniek die dan ontstaat niet te overzien. Iedereen zal proberen zijn geld naar het veilige Duitsland en misschien ook Nederland te brengen. Hiervoor zijn geen blauwdrukken, en het is principieel onmogelijk om deze te maken. De chaos is onvoorspelbaar.

Klotsend geld

Waar Tegenlicht de mist in ging is uitleggen waarom de euro het zo slecht doet. Tegenlicht legde uit dat de oorzaak van de problemen het verschil is in competitiviteit van de economieën. Het is zeker waar dat er verschil is tussen de economieën in de eurozone, maar dit verschil is er ook in landen met één munt. Het probleem in Europa is dat er geen recyclemechanisme is. Geld dat in de competitieve delen wordt verdiend moet op de een of andere manier geïnvesteerd worden in de minder competitieve delen.

Het recyclemechanisme dat tot 2008 (onbedoeld) in gebruik was, waren de vastgoedbubbels in Spanje en Ierland en staatsobligaties van zwakke landen – met Griekenland als investeerderslieveling. Tot 2008 stroomde veel geld naar deze landen en veroorzaakte daar een grote stijging van prijzen en lonen – en bijgevolg een verlaging van de competitiviteit.

Vanaf 2010 – de start van de schuldencrisis - ging het geld de andere kant op stromen. Toen investeerders door hadden dat de euro een reus op lemen voet was, vluchtte het geld richting Duitsland en Nederland. Daarom is de rente in Duitsland en Nederland zo laag en mede daarom gaat het Duitsland voor de wind. (In Nederland gaat het momenteel niet goed door de bezuinigingen en omdat wij ook zitten op een leeglopende vastgoedbubbel).

Het is dit heen weer klotsen van geld dat de problemen veroorzaakt – landen waar het eb is zien hun economie krimpen en landen waar het vloed is hebben het (te) goed. Deze ‘onbalans’ is geen gevolg van verschil in ‘competitiviteit’ maar van het ontbreken van een recyclemechanisme. Er wordt veel te veel nadruk gelegd op competitiviteit en bovendien worden oorzaak en gevolg omgedraaid.

Stuntelende politiek

Deze problemen worden nog eens verergerd door het fenomenale gestuntel van de Europese politiek. In plaats van maatregelen te nemen om aan dit klotsen een eind te maken, wordt het versterkt door de publieke voorzieningen van de schuldenlanden nog eens flink te korten (de bezuiniging die Nederland en Duitsland opleggen) waardoor hun economie nog harder krimpen dan zij door de kapitaalvlucht toch al deed. Wat ook niet helpt is het laag houden van de inflatie (rond de 2%) en het tegenhouden van het gemeenschappelijk maken van schulden (eurobonds).

De uit het lood geslagen verdeling van geld bereikte haar hoogtepunt medio 2012. Pas na de uitspraak van Mario Draghi dat hij al het mogelijke zou doen om de euro te redden, is er wat herstel opgetreden. Dit heeft er voor gezorgd dat het geld weer een klein beetje terugstroomt naar de schuldenlanden. Bovendien is door Brussel de laatste tijd wat minder de nadruk gelegd op bezuinigen. Maar wie denkt dat deze voorzichtige opleving er toe zal leiden dat de politiek tot inkeer komt, vergist zich: Wolfgang Schäuble claimt nu al dat dit het resultaat is van het gevoerde bezuinigingsbeleid. Deze claim is nergens op gebaseerd en laat zien dat zolang deze bestuurders aan de knoppen zitten, de crisis alleen maar erger zal worden.

Aan deze problematiek is door Tegenlicht geen aandacht besteed. Ik geef toe dat het niet eenvoudig uit te leggen is, maar het is een gemiste kans. Het is goed dat Tegenlicht aandacht besteedt aan het bestaansrecht van de euro. Maar net als de utopisten die ons de euro brachten, richt Tegenlicht zich op die andere utopie: een wereld zonder euro.

Beter dan dromen over utopieën is het om de problemen die de oorzaak zijn van het gebrekkige functioneren van de euro op te lossen.

Read more...

De visie van Mark Rutte

Op maandag 2 september in de Rode Hoed gaf Mark Rutte de vijfde H.J. Schoo-lezing.

In de nabeschouwing bij Pauw en Witteman was iedereen het er roerend over eens dat Mark Rutte een bekwaam spreker was, omdat hij de hele speech uit zijn hoofd deed. Het deed me denken aan Wim Kan die zijn bespreking van de ministers in het kabinet-Den Uyl introduceerde met ‘Weet je wie ook zo bekwaam is?’ Met deze premier is het niet anders: een bekwaam man, altijd vrolijk en joviaal. Maar zodra het over de inhoud van zijn beleid gaat, of in dit geval zijn visie op de toekomst van Nederland, valt het stil.

Niet dat het hem zelf ook maar iets kan deren, want hij begon er zelfs mee: die ’olifant […] daar in de hoek […] u hebt hem vast ook zien staan. VISIE, staat er in hoofdletters op’. Dat hij geen visie heeft is geen probleem voor hem, want ‘ik geloof niet in alomvattende blauwdrukken waarmee maatschappelijke problemen in één klap op te lossen zouden zijn’. Het zal niemand verbazen dat de liberaal Mark Rutte niet in blauwdrukken gelooft, want dat is niets voor liberalen.

Heeft u het gezien? Met de handigheid van een goochelaar ontwijkt hij zo het ‘VISIE probleem’. Hij geeft eerst een absurde definitie van het begrip visie - een ‘alomvattende blauwdruk van de oplossing’ - om vervolgens te zeggen dat hij daar niets in ziet. Oplettende lezers hebben de drogredenen al herkend.

Het zette meteen de toon voor de rest van het verhaal: Nederland wordt weliswaar geconfronteerd met problemen, maar als we ons maar aanpassen komt het goed. Hij onderbouwt zijn verhaal met foute vergelijkingen en halve waarheden. Maar ik geef toe, hij sprak bekwaam, zonder van papier te lezen.

De visie van Mark Rutte

Mij heeft de kritiek dat Rutte geen visie zou hebben altijd verbaasd, want die heeft hij wel degelijk. Zijn visie op Nederland is dat een kleine overheid (‘compact en sterk’) ruimte moet bieden aan een maatschappij met zelfstandige burgers die niet de hulp van de staat inroepen voor elk probleem. Een optimistische visie,want als we goed innoveren kan Nederland de problemen waar zij mee geconfronteerd wordt goed aan. Een groot deel van de lezing was dan ook een lofzang op innoverende burgers, bedrijven en steden.

De inspiratie voor zijn visie komt uit de jaren tachtig, ‘mijn vormende jaren,’ zoals hij het zei. Hij verwijst daarbij naar een rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau dat verscheen in 1983: "De nadagen van de verzorgingsstaat." ‘Het SCP’, aldus Rutte, ‘signaleerde hoe de verzorgingsstaat groot was geworden in het kielzog van een snel groeiende economie’. Een nog jonge Paul Schnabel beschrijft dat de overheid ‘regisseur van geluk van de individuele burger’ is geworden.

Deze analyse van de verzorgingsstaat werpt licht op de Geluksmachine. Dit beeld gebruikt hij deze keer niet, maar sinds 2008 heeft hij dat vaak wel gedaan. De Geluksmachine is geïnspireerd op de Experience Machine van Robert Nozick. Nozick legt ons een keuze voor: met deze machine kan je de rest van je leven gelukkig zijn. Of wil je toch liever in de realiteit leven, met alle nadelen daarvan? Iedereen zal voor de realiteit kiezen. De verzorgingsstaat is voor Mark Rutte het equivalent van de Experience Machine, een ‘regisseur van geluk’.

Dit is de conservatieve kant van Mark Rutte die we zelden zien. Achter het masker van optimisme schuilt een conservatief denker, die weet dat we onze positie in de wereld alleen kunnen behouden ten koste van veel bloed, zweet en tranen. Er zijn geen ‘quick fixes’ zegt hij een keer als het over de economische crisis gaat. Het kunstmatige geluk van de verzorgingsstaat maakt ons zwak en afhankelijk.

Wat de verwijzing naar de crisis van de jaren tachtig, ook laat zien is dat Rutte de huidige crisis wil oplossen met een recept dat dertig jaar geleden heeft gewerkt. Het probleem is dat dat een totaal andere crisis was die werd gekenmerkt door hoge inflatie, lonen en werkloosheid. Loonmatiging en bezuinigingen werkten toen wel. Bovendien is het niet zo dat de adviezen van Paul Schnabel genegeerd zijn. Sociaaldemocraten en liberalen hebben in de jaren negentig de verzorgingsstaat eendrachtig hervormd en geprivatiseerd. Maar Mark Rutte is blijkbaar nog steeds bezig met het oplossen van een crisis uit de jaren tachtig.

Het sprookje van de Krekel en de Mier

De wereld van Mark Rutte is overzichtelijk. We moeten ons aanpassen anders lopen we vast, we moeten daadkracht tonen, geen besluiteloosheid, we moeten kiezen, niet aarzelen. Het is de zwart-wit wereld uit sprookjes. Ook de eurocrisis beschrijft hij in moraliserende termen. Nederland en Duitsland zijn ‘goed’ want zij hebben tijdig hervormd en de Zuid-Europanen zijn zelf verantwoordelijk zijn voor hun problemen omdat zij zich niet hebben aangepast. Dit is echter onwaar omdat tot 2008 iedereen vol lof was over deze landen. Zij hadden een bloeiende economie en hun staatsschuld was zelfs (veel) lager dan gemiddeld. Totdat bleek dat het anders was en dat de invoering van de euro misschien toch niet zo’n goed idee was geweest. Banken, waaronder ook onze banken, kwamen in de problemen omdat ze onverantwoord grote risico’s hadden genomen en er op speculeerden dat de overheid ze wel zou helpen. En dat heeft de overheid gedaan. Daardoor zijn de schulden opgelopen.

Maar dat verhaal vertelt Rutte niet. Hij vertelt liever het sprookje van de Krekel en de Mier. De Krekels zijn de Zuid-Europeanen die die meer geld uitgeven dan ze verdienen en de Mieren zijn wij en de Duitsers. Dit is het verklaring van Europese politici voor de schuldencrisis in 2010, en dit is de reden waarom de crisis nog steeds niet is opgelost. Het is nergens op gebaseerd en staat daarom een echte oplossing in de weg. Want nu is het winter is moet de Mier de Krekel redden, maar daar heeft de Mier helemaal geen zin in.

De wereld van Mark Rutte is als een sprookje met goederikken (daadkrachtige hervormers) en slechteriken (schuldenmakers in Zuid-Europa) en ik vermoed dat hij hiermee de mening van groot deel van de Nederlandse en Duitse bevolking verwoordt. Daarom winnen politici zoals hij en Angela Merkel de verkiezingen. Niet omdat ze een oplossing hebben voor de crisis, maar omdat ze de burger vertellen wat deze graag wil horen. Jawel, Mark Rutte heeft een visie, maar niet de visie van een leider, maar die van een koopman die zijn klanten goed kent. De crisis zal hij er ook niet mee oplossen want het recept is al dertig jaar verlopen.

---
afbeelding: CC Some rights reserved by Jos van Zetten

Read more...

About This Blog

  © Blogger templates Sunset by Ourblogtemplates.com 2008

Back to TOP