De eurocrisis is weer terug: Frankrijk is de zondebok

>> Monday, October 27, 2014


Foto: Armin Kübelbeck, CC-BY-SA, Wikimedia Commons

Mathijs Bouman heeft gereageerd op mijn stuk van afgelopen donderdag over de ‘creditcardmetafoor’ die hij gebruikt voor het Franse begrotingstekort. Ik reageer op zijn verdediging: misleidende beeldspraak wordt vaak gebruikt om beleid te verantwoorden. Met economie heeft dit niets te maken.

Afgelopen donderdag schreef ik een kort stukje over de manier waarop Mathijs Bouman berichtte over de Franse begrotingscrisis in het RTL Nieuws van woensdagavond. Ik val in mijn stukje wat fel uit naar Bouman. Ik wil benadrukken dat mijn kritiek niet specifiek tegen hem is gericht maar tegen de berichtgeving over economie in het algemeen. Anderzijds is het wel zo dat hij daarin een prominente plaats heeft. Daarom is het volgens mij wel terecht om Bouman als voorbeeld aan de kaak te stellen.

Ik wil in dit artikel reageren op zijn verdediging van de creditcardmetafoor. Ik zal in dit en enkele vervolgartikelen duidelijk maken dat de berichtgeving over Frankrijk (en begrotingstekorten in het algemeen) erg eenzijdig is en waarom het een gevolg en geen oorzaak is van de eurocrisis.

De creditcardmetafoor

De creditcardmetafoor van Bouman komt er op neer dat we ons moeten ‘voorstellen [dat we] sinds we de euro hebben eigenlijk één gezin [zijn] in Europa met één creditcard’. Je moet dan afspraken maken over het gebruik daarvan anders kom je als gezin snel rood te staan. ‘Als je je daar niet aan houdt, als zoontje of als moeder of als vader, dan krijg je een straf. Zo’n stelsel hoort er bij als je één munt hebt.’

De boodschap was voor mij duidelijk: door het niet nakomen van afspraken brengt Frankrijk de euro in gevaar. Met deze beeldspraak versterkt Bouman de gedachte die bij de meeste kijkers leeft: Frankrijk is de oorzaak van de opleving van de eurocrisis, net als vier jaar geleden Griekenland. Ik heb daar direct een reactie op geschreven omdat ik dat vaker zie: Frankrijk is nu de zondebok voor de eurocrisis, zoals eerst Griekenland dat was.

In Duitsland is het nog erger dan hier: daar wordt bijvoorbeeld schertsend over ‘Krankreich’ gesproken. Dit is gemakzuchtige en nationalistische journalistiek want het laat de belangrijkste boosdoeners buiten schot: Duitsland en Nederland zelf. Het geeft bovendien voeding aan het oplevende populisme en de anti-Europa-stemming.

Boumans verweer komt op het volgende neer: de creditcardmetafoor heeft hij gebruikt om het ‘free-rider probleem’ uit te leggen. Hij heeft dat niet bedoeld als ‘verklaring voor de eurocrisis’. Ik heb dat verkeerd begrepen. Daarom is het volgens hem wel terecht om deze vergelijking te maken, al is het misschien voor de meeste mensen een wat academisch probleem.

Voor Bouman en mij (na uitleg van zijn kant) is dan wel duidelijk waar het over gaat, maar dat is niet relevant in de context van het RTL Nieuws dat zich immers richt op het algemeen publiek. Dat spreekt niet over het ‘free-rider probleem' maar zegt gewoon ‘kassa voor kwakkellanden’. Dat het Bouman niet bedoeld was om het Franse begrotingstekort als oorzaak van de eurocrisis aan te wijzen, zal de meeste mensen zijn ontgaan – en zo verging het mij ook.

Zoals ik al vaker heb geschreven wordt economisch nieuws vaak gekenmerkt door misleidende beeldspraak. Hiermee wordt bijvoorbeeld ‘aangetoond’ dat bezuinigingen onvermijdelijk zonder goede argumentatie te geven. Daarom viel mij afgelopen woensdag het tendentieuze gebruik van Boumans beeldspraak op, zeker in de context van het veel bekeken RTL Nieuwsbulletin van half acht.

Economisch beeldspraakgebruik

Tot zover mijn directe antwoord op Mathijs Boumans verweer. Om te laten zien dat het een algemeen probleem is, geef ik hier een enkele andere voorbeelden van berichtgeving met bedenkelijke metaforen.

Een heel kras voorbeeld is dit artikel. Het loopt over met medische metaforen. Enkele citaten: ‘pijnlijke ingrepen [zijn] noodzakelijk’; ‘de naweeën van goede tijden laten zich nog in slechte tijden voelen’; ‘Snijden is noodzakelijk om de overheidsfinanciering en het land weer gezond te krijgen’; ‘Des te eerder er wordt gesneden des te sneller zal herstel zichtbaar zijn’ … en zo voort. Het stuk illustreert hoe de metafoor de rechtvaardiging is voor de gewenste oplossing: bezuinigen. Met economie heeft het niets te maken.

Het voorgaande voorbeeld is door een amateur geschreven, maar het is niet moeilijk iets te vinden van een professional. Als het nieuws bekend wordt dat de Franse ontwerpbegroting voor volgend jaar een tekort heeft van 4,3%, brengt de Volkskrant dit nieuws met de kop: ‘Frankrijk morrelt aan regels eurozone’. Let op de impliciete beeldspraak: morrelen doen inbrekers met sloten. En waarom weigert Duitsland deze begroting goed te keuren? De Volkskrant:

[De Duitse minister van financiën Wolfgang] Schäuble is niet vergeten hoe Duitsland en Frankrijk in 2003-2004 eendrachtig het Stabiliteitspact om zeep hielpen door overtreding van de begrotingsregels ongestraft te laten. Het was de opmaat naar de eurocrisis vanaf 2009. Bondskanselier Merkel noemde deze Frans-Duitse actie onlangs een 'historische vergissing'.

In het stuk wordt een pedagogische beeldspraak gebruikt om de eurocrisis te verklaren: Ongedisciplineerdheid is de ‘de opmaat’ voor de eurocisis wat pertinent onjuist is. Dit is een voorbeeld van misleidende beeldspraak in de Volkskrant – een van Nederlands meest gelezen ‘kwaliteitskranten’.

Economische beeldspraak in de politiek

Niet alleen journalisten doen dit, ook politici gebruiken beeldspraak om beleid te verantwoorden. In 2012, tijdens de campagnes waarbij de coalitie werd gekozen die nu regeert, schreef ik over een debat tussen Stef Blok en Diederik Samsom op TV. Stef Blok gebruikt daar de gezinsmetafoor die nauw verwant is aan de creditcardmetafoor:

Ook als er helemaal geen Europese afspraken waren, dan nog begrijpt iedereen dat je niet eindeloos meer kan uitgeven dan je binnenkrijgt. Nederland als land, de overheid, geeft op dit moment 70 miljoen per dag meer uit dan er binnenkomt. Voor een gezin zou dat betekenen 70 euro per dag.

Ook hier is de metafoor de enige verantwoording. Sterker nog, iedereen met basale kennis van macro-economie en geschiedenis weet dat dat een gevaarlijke simplificatie is. Maar hij kan dit ongestraft doen want de journalisten, zijn tegenstander en de kijkers, weten te weinig van economie om dit tegen te spreken.

Dat alles verhindert echter niet dat deze beeldspraak uiteindelijk resulteert in beleid: de VVD werd de grootste partij in die verkiezingen [*] en het bezuinigingsbeleid dat onder leiding van die partij in de vorige regering al was ingezet, gaat door.

Het is de taak van journalisten om dit ‘economisch omgaan met beeldspraak’ aan de kaak te stellen. Maar dat gebeurt helaas nauwelijks of niet en maar al te vaak zie ik journalisten die meedoen met dit spel.

Omdat in een democratie besluiten niet over de hoofden van de mensen genomen worden, is goede voorlichting over economie aan het publiek van cruciaal belang om tot een oplossing van de eurocrisis te komen. Ik zal in de volgende aflevering laten zien waarom de hier besproken berichtgeving over de eurocrisis zo eenzijdig is.

Noot

[*] Samen met de PvdA want die wil bewijzen dat zij net zo zuinig is als Drees.
Figuur: Geit, Wikemedia commons.

Read more...

Mathijs Bouman verkoopt praatjes over economie

>> Thursday, October 23, 2014

Geupdate op 24 oktober met antwoord van Mathijs Bouman.

Ik zag het gisteren op het RTL4 nieuws voorbij komen terwijl ik eten stond te koken. Ik kon niet geloven, daarom heb ik het op Uitzending Gemist nog maar eens gecontroleerd, maar hij zegt het echt.



Dit is Mathijs Boumans commentaar op het Franse tekort op de overheidsbegroting:

Mathijs Bouwman: Moet je je voorstellen sinds we de euro hebben zijn we eigenlijk een gezin in Europa met één creditcard. Ja en je kunt dan geen afspraken maken over wat je met die creditcard gaat doen. Dan gaat iedereen heel veel geld uitgeven en dan sta je heel erg rood. Of je kunt wel van te voren afspraken maken over wat mag je nou wel en wat mag je nou niet met die creditcard betalen en we hebben af en toe overleg hoeveel geld we willen uitgeven en als je je daar niet aan houdt, als zoontje of als moeder of als vader dan krijg je een straf. Zo'n stelsel hoort er bij als je een munt hebt.

Nieuwslezer: En dus heeft Frankrijk heel wat uit te leggen op de euro top die morgen begint.

Dit soort bagger gaat door voor economisch commentaar. Het is onvoorstelbaar: hij is econoom, journalist bij het Financieel Dagblad en commentator voor RTL.

Ik heb al vaker over metaforen in de econcomie geschreven. Dit is de metafoor 'de economie als gezin'. Mathijs Bouman laat hier zien hoe deze foute metaforen de wereld in komen: 'deskundigen' zoals hij vertellen het aan de mensen.

Voor wie helemaal niets weet van economie: de begroting van een land is niet vergelijkbaar met de begroting van een huishouden. Een land (of een continent) is geen gezin. Het tekort op de Franse begroting wordt veroorzaakt door economische problemen waardoor de staat minder belasting ontvangt en meer geld moet uitgeven aan uitkeringen. Het heeft helemaal niets te maken met gebrek aan discipline. Als een gezin te veel uitgeeft moet het bezuinigen en dat heeft geen gevolgen voor de economie. Maar als de Franse regering gaat bezuinigen heeft dit wel gevolgen voor de economie: die zal dan nog verder krimpen. In alle landen in Europa stagneert de economie omdat regeringen precies dat doen wat Bouman hier adverteert: ze proberen een sluitende begroting te maken. Het gevolg is dat overal in Europa mensen werkloos thuis zitten, dat jongeren die van school komen geen baan kunnen vinden en dat ouderen gekort worden op hun pensioen. Maar Bouman vertelt liever sinterklaasverhaaltjes over de economie dan dat hij probeert uit te leggen wat er werkelijk aan de hand is.

Ik begrijp dat dat moeilijk is in een commentaar van één minuut, maar als hij dat niet kan dan is dat nog geen reden om een sinterklaasverhaaltje te vertellen. Wittgenstein zei al eens: 'Van dat, waarvan men niet kan spreken, moet men zwijgen'.


Update 24 oktober 2014:

Mathijs Bouman heeft via twitter op mijn stukje gereageerd:


en:

Toen ik hem er op wees dat de eurocrisis geen 'free-rider problemen is antwoordde hij tot mijn verrassing:

Dit verbaast mij oprecht want de begrotingsproblemen worden op het nieuws altijd in de context van de eurocrisis gebracht. Maar volgens Mathijs Bouman is dat niet terecht. Elk land moet zich houden aan begrotingsregels, ook Frankrijk. Daarom is de metafoor wel juist gekozen:

en:

Ik zal de komende dagen uitgebreider antwoorden in één of meerdere artikelen op Sargasso.

Read more...

Ook kans maken op een dagprijs?

>> Sunday, October 5, 2014


Soms kijk ik wel eens televisie, bijvoorbeeld om het weerbericht te zien na afloop van het RTL-journaal. Voordat je dit kan zien moet je dan altijd eerst vijf tot tien minuten door een rijstebrijberg van commerciële pap ‘heen kijken’. Omdat ik daar geen zin in heb, zet ik het beeld stil (in freeze frame) zodra de reclame begint. Na tien minuten spoel ik de bagger door tot ik het weerbericht zie verschijnen.

Gisteravond bleef het beeld stil staan met het gezicht van een vrouw dat op een wilde manier was vertrokken. De spieren in haar nek stonden strak. Blijkbaar werd met behulp van intense emotie een product verkocht. Hoe langer ik er naar keek, hoe meer het me begon te intrigeren: waar gaat dit over? Wat wilde ze uitdrukken en wat wordt er verkocht?

Door met de play- en pauzetoets van de afstandbediening te spelen, zag ik dat het beeld dat ik had gevangen geen uitzondering was. De blonde mevrouw liet in razendsnel tempo een reeks zeer intense emoties zien. Sommige kon ik plaatsen en andere niet. Ik heb mijn camera gepakt en heb er foto’s van gemaakt. Dit zijn de frames die me opvielen in de eerste twintig seconden van het reclame spotje:


Enthousiasme. Ze heeft iets heel belangrijks te vertellen


Angst. Door het hoofd een beetje scheef te houden worden we uitgenodigd ons iets af te vragen, maar tegelijkertijd is angst in haar gezicht te zien. Omdat het om verkoop gaat, zou dit bijvoorbeeld kunnen zijn: ‘dit zou aan mij voorbij kunnen gaan!’

Geluk als u dit koopt.

Ik heb geen idee wat dit uitdrukt, maar het is verrukkelijk, ze snuift het op!


Aanmoediging. Ja, u ook hoor, mevrouw of meneer:


Schrik. Staat er iemand achter mij?


Agressie: ECHT! U MOET ME GELOVEN!


Zekerheid. Heus, kijk mij nou eens!

Het is wonderlijk hoeveel emoties een mens in een paar seconden kan uitdrukken.

De spot begint met een shot waarop ze in een soort magazijn op de camera toe loopt. Ook dit beeld zit vol met informatie die je alleen kan zien als je het beeld frame voor frame analyseert:


In het magazijn lopen mensen achter haar heen en weer. In kasten staan dozen met strikken er om heen. Het is een dynamische wereld. Tijdens het shot, dat niet meer dan vijf seconden duurt, wordt een van die dozen met een strik er omheen weggehaald: blijkbaar heeft iemand op dat moment juist een prijs gewonnen. Hier worden echte cadeaus uitgedeeld, terwijl u kijkt!

Vooraan staan fietsen: dat zijn de prijzen. Er hangen ballonnen aan. Als ze het woord ‘dagprijs’ zegt, wijst ze daar ook even op. In dit frame ziet u ook hoe een van de dozen wordt verwijderd door een ‘magazijnmedewerker’ (pijl):


Hoe snel alles gebeurt, blijkt uit de volledige tekst die bij deze beelden wordt uitgesproken (in de eerste helft van deze commercial). Het zijn maar twee zinnen, een vraag en een antwoord:

Ook kans maken op een dagprijs? Doe dan vandaag nog mee, voor Kika, want de Vriendenloterij geeft elke dag fantastische prijzen weg.


Alle frames die u hier ziet horen bij deze tekst. Ik heb geprobeerd om bij elke woord het juiste frame te zoeken, maar daarvoor ontbreken mij helaas de middelen. De clip kon ik niet bewaren op mijn recorder (een standaard UPC mediabox met harddisk) omdat ik met freeze-frame werkte. De frames heb ik vastgelegd door foto’s te nemen met een ‘ouderwetse’ digitale camera.

Dit is knap gemaakte TV. In de eerste plaats moet ik mijn bewondering uitspreken voor deze actrice die absolute controle heeft over al haar gelaatsspieren. Maar ook het productieteam heeft hier hard aan gewerkt. Aan elk detail van deze videoclip is aandacht besteed, elke seconde, elk beeld is geladen met betekenis. De keuze van de actrice, de kleding die ze aan heeft, de haardracht, de button op haar jas (met het woord ‘kika’) en het ‘magazijnpersoneel’ dat achter haar loopt te sjouwen met cadeaus, het gebruik van woorden als ‘fantastisch’, ‘prijs’ (2 maal) en ‘vrienden’ – over al die details is door een team specialisten nagedacht. Er zit zoveel informatie in dit kort stukje TV dat geen mens dat allemaal kan ‘zien’ als je gewoon kijkt. Toch gaan reclamemakers er blijkbaar van uit dat dit werkt.

Het gaat me niet om de Vriendenloterij van Kika. Het was toeval dat mijn TV bleef stilstaan op het van emotie vertrokken gezicht van deze mevrouw die toevallig in beeld was toen ik de pauzetoets indrukte. Dit is maar de eerste twintig seconden van het hele spotje.

Na dit spotje volgden nog vijf tot tien minuten commercials tot afgelopen vrijdag het weerbericht op op RLT4 begon. Beelden zoals deze, geladen met betekenis zien we elke dag, vele tientallen keren, dag in dag uit.

We laten ons elke dag volgieten met een stroom van deze en soortgelijke beelden, niet alleen op TV maar tegenwoordig ook in andere media, niet alleen thuis maar ook onderweg of op het werk. Wat gebeurt er met je als je hier dagelijks naar kijkt? Wie denkt hiervoor immuun te zijn is kanshebber voor de volgende dagprijs - nee, die is de prijs zelf.

Read more...

About This Blog

  © Blogger templates Sunset by Ourblogtemplates.com 2008

Back to TOP